Prof. Dr. Qani ef. Nesimi
Myfti i Tetovës
Bartja e lajmit
“O ju që keni besuar! Nëse ndonjë njeri i pandershëm ju sjell
ndonjë lajm, sigurohuni mirë (në është i vërtetë), për të mos i
bërë dëm ndokujt padashje, e të pendoheni pastaj për atë që
keni bërë.” (Huxhurat, 6)
Lajmi është çështje shumë e rëndësishme. Lajmi formëson botën ideore të njeriut, e cila më vonë i kahëzon edhe fjalët edhe veprimet e njeriut. Kështu lajmi/informata luan një rol shumë të rëndësishëm edhe në formimin e personalitetit dhe të identitetit të njeriut. Njeriu fillon të definohet edhe në rrethin e tij të ngushtë familiar e pastaj edhe në atë më të gjërë shoqëror, sipas lajmeve/informatave që i pranon. Kështu ndodh edhe me fëmijën e vogël kur fillon të merret vesh në shoqëri se cili është ai/ajo, çfarë zëri ka, si flet, si planifikon etj.. Gjithashtu edhe njeriu i rritur në shoqëri njihet me një vokacion të theksuar. Pasi fillon të merr “lajme/informacione” (njohuri) në një profesion të caktuar, ai pastaj do të quhet mjek, gazetar, ekonomist, hoxhë, mësues, arsimtar, profesor, politikan etj.. Poashtu më vonë do të kuptohet se a është profesionist i mirë apo i keq.
Lajmi është forcë. Kur ti e posedon një lajm je më i fortë, më i përgatitur, madje edhe më i suksesshëm. Ke mundësi të përgatitesh më mirë, të mos kapesh në injorancë, të mos dështosh, ose të mos mashtrohesh e të biesh në ndonjë kurth. Këtë e bën lajmi i mirë, i sigurt, i bartur nga një gojë e sinqertë dhe e drejtë.
Ndërkaq lajmi i keq, i gabuar, pasi bartet nga një gojë jo e sinqertë dhe e drejtë, të gjitha ato që i përmenda më lartë, vërtetë ti mundëson, por, ti mundëson vetëm si të dëmshme, dëshpëruese, që të marrin shumë kohë, të harxhojnë shumë energji, të prishin me shumë shokë, të shkatërrojnë edhe njerëzisht edhe profesionalisht.
Ajeti i lartëpërmendur lajmëron se duhet patur kujdes në lajmin që vjen, pasi ai lajm mund të ta prish rendin, të bën të jesh shkaktar për vepër shumë të keqe, të marrësh në qafë veten dhe të tjerët, dhe më e keqja është se duhet të pendohesh kur të kuptosh se ke bërë gabim. Porosia tjetër është se duhet me qenë shumë i kujdesshëm se nga cili njeri, nga cila gojë e merr lajmin. Nëse njeriu (goja) gjynahqar (fasik), njeriu i dalë udhe, njeriu i pabindur të sjell lajm, duhet të kesh shumë kujdes, duhet ta shfrytëzosh mendjemprehtësinë tënde dhe ta shqyrtosh mirë atë, për të kuptuar se a është i vërtetë apo jo ai lajm (fetebejjenuu-fetethebbetuu).
Lajmit kuptim i jep lajmëtari, gjegjësisht bartësi apo goja që e bartë lajmin. Këtu nuk është me rëndësi profesioni, zanati apo funksioni i bartësit të lajmit. Shumë me rëndësi është karakteri dhe njerëzia e tij. Mu për këtë shumë njerëz mashtrohen në marrjen dhe pranimin e lajmit si të vërtetë, duke u mbështetur në autoritetin, profesionin, zanatin apo edhe me funksionin e atij që e sjell atë lajm. Këtu dua t’ia rikujtoj lexuesit se, nëse një njeri një herë rrenë dhe kuptohet në opinion se ai është gënjeshtar, atij njeriu nga ana e Allahut i ndalohet që të jetë dëshmitar. A nëse një besimtar, pa marrë parasysh profesionin dhe detyrën që ka, e di se ka gënjyer me dëshirë dhe në mënyrë të organizuar, pa ndonjë presion, madje edhe një herë në jetën e tij, edhe nëse këtë nuk e di opinioni, duhet që vetveten mos ta lejojë më që të jetë dëshmitar për ndonjë çështje, e jo më për çështje shumë të rëndësishme dhe kruciale në shoqëri.
Edhe shkaku i zbritjes së ajetit të lartëpërmendur na tregon për kujdesin që duhet patur në marrjen e lajmit. Pejgamberi i Allahut, Velid bin Ukben e dërgon deri te fisi Mustalik, që të grumbullojë zeqatin. Velidi më herët me ata paska patur armiqësi. Kur një grup nga fisi Mustalik dalin në rrugë për ta pritur Velidin si i dërguar i Pejgamberit të Allahut, Velidi duke menduar se ata kanë dalur t’i hakmerren për armiqësinë e mëhershme, kthen prap. Vjen te Pejgamberi dhe i thotë: Fisi Mustalik nuk dëshirojnë të japin zeqatin dhe deshën që mua të më vrasin. Pejgamberi i prekur nga sjellja e tyre, dhe duke menduar që atyre t’ua tregojë se ku e kanë kufirin, shikon duke ardhur një delegacion nga fisi Mustalik. Ata i treguan se kishin dalur për ta pritur Velidin dhe për t’ia dhënë zeqatin, e jo për ta mbytur atë, si dhe as që e kishin ditur se ai pse kishte ikur nga ata. Pastaj Pejgamberi i Allahut dërgoi Halid bin Velidin që të shkojë te fisi Mustalik të vërtetojë situatën dhe të grumbullojë zeqatin. Kështu edhe ndodhi. Për këtë zbret ky ajet kuranor. (Shih, Tefsir et-Taberij, V. 7, f. 79; Ates, Yuce Kur’an’in Cagdas Tefsiri, V. 8, f. 514-516 dhe 523-529).
E keqja është se lajmi i keq dhe i gabuar, që mund të vijë nga një gojë e qëllimshme, ose nga një gojë naive, njeriut i duket më e shijshme, më e lezetshme, pasi ajo të tregohet e mirë, e këndshme, magjepse, më konvenuese, po që në të vërtetë nuk është ashtu. Kur të kuptohet e vërteta shqetësohesh, mërzitesh, dëshpërohesh. Por, njeriu kohën nuk mund ta kthejë prapa. Njeriu ka një jetë, ai nuk ka dy apo tri jetë, që të provojë një herë kështu, e pastaj ashtu, kështu që, cila jetë do të qëllojë më e mira dhe më e suksesshmja, ta pranojë si jetë të veten.
Një çështje shumë me rëndësi është edhe bartja e lajmit të mirë në formë të gabuar, në kohë dhe vend të gabuar, ose qëllimisht të deformuar. Kjo nëse do bëhej me qëllim të caktuar, do të ishte mënyra më perfide e një lloji të “krimit”. Këtë mund ta bëjë vetëm njeriu i prishur dhe i degjeneruar moralisht, njerëzisht, shpirtërisht, kulturalisht etj.. Pasi përmes lajmit të mirë dëshiron të arrijë qëllime apo epilogje të këqija.
Edhe mediat sot është shumë vështirë që, ndonjëherë, ti kuptosh drejtë. Më duket sikur ndonjëherë jepen lajme vetëm për tu kuptuar se sa të aftë janë disa media, e sikur aspak nuk mendohet çështja për të cilën jepet lajmi. Harrohet ana morale, intime e çështjes. Sikur më e rëndësishme është lajmi se sa vet çështja.
Lajmi nuk merret, nuk pranohet si i mirë nga njeriu, vetëm se ai është i yti, i grupit tënd, i bindjes tënde, i partisë tënde, i sektit tënd, i shoqatës tënde, i fondacionit tënd etj.. Lajmi i mirë është i mirë në esencë. Atë e bartin vetëm njerëzit e sinqertë dhe të mirë, të cilët ndonjë herë janë nga të afërmit e tu, e ndonjë herë nga jo të afërmit e tu. Pasi ka nga ata njerëz të afërm të cilët ndonje herë edhe lajmin e keq e sjellin si të mirë. Ata këtë e bëjnë me qëllim që te pronari i tyre, shefi i tyre, udhëheqësi i tyre të fitojnë simpati, afërsi, pozicion apo ndonjë privilegj tjetër. Kjo njeriun e ‘mbyt’ duke qenë kinse i lumtur.
Njeriu gjithmonë është i ngarkuar me dilema jetike për veten, familjen e tij dhe rrethin më të gjërë. Ai rregullisht mendon se duhet të ketë apo duhet të jetë. Të kesh nuk do të thotë edhe të jesh. Pasuria nuk ka kuptimin e vetëm të qenit i kamur. Ka të kamur që nuk janë të pasur. Por, ka edhe jo të kamur që janë të pasur. Pasuria nuk është një dimensionale. Ajo ka disa dimensione. Në shumë forma njeriu mund të llogaritet i pasur: me pasuri të tundshme, me pasuri të patundshme, me autoritet, me njerëzi, me karakter, me profesion, me pozitë, me familje, me gjenezë etj.. kjo më mbetet në zgjedhjen e njeriut. Ai duhet të vendos se si e do jetën e tij të jetë, e cila fetarisht nuk përbëhet vetëm prej jetës në këtë botë, por, ajo është një pjesë e jetës, kurse pjesët e tjera janë jeta shpirtërore para lindjes, jeta e varrit dhe jeta në ahiret. Njeriu besimtar domosdoshmërisht duhet në planin e tij ta mendojë jetën si tërësi. Njëra prej dilemave jetike të tij është që ai të jetë i suksesshëm deri në pjesën e fundit të jetës së tij (në ahiret). Mu për këtë, ai, në çdo rast, edhe në dhënien edhe në marrjen e lajmit, duhet të ketë parasysh që në çdo moment është i vëzhguar nga ana e Allahut fuqiplotë.
Këtu në Ballkanin tonë, sikur ekziston një ndjenjë apo një bindje se njerëzit kanë shumë informacione/lajme, sikur kanë shumë dëshirë të dinë më shumë për tjetrin, e sidomos të flasin për tjetrin, të tregojnë se kush është ai, si jeton ai, si vepron ai, çfarë planesh ka ai etj.. E keqja e kësaj është se ky lajm nuk mendohet aspak se a është i vërtetë apo jo, se cili është burimi i lajmit, kush e thotë atë, është një gojë e besueshme apo e pabesueshme. Aspak nuk mendohet se, ai a është një lajm, që të dështon nesër, që të turpëron nesër, të bën pishman nesër etj.. Mu për këtë poeti thotë se, njeriu duhet të shikojë veten në pasqyrë sy më sy; që ta kuptojë, duhet ta puth, apo duhet ta pshty. (Azem Sh.)
Në suren Huxhurat, e cila është një sure që tregon për etikën/moralin shoqëror, për edukatën e raporteve ndërnjerëzore, me qëllim të krijimit të një shoqërie më të shëndoshë dhe më të përsosur, Allahu fuqiplotë vë theksin mbi disa elemente që ndoshta shumë pak bien në syrin e njeriut, e sidomos në kohën kur jemi duke jetuar:
“O ju që keni besuar! Asnjë burrë prej jush të mos tallet me burra të tjerë, se këta mund të jenë më të mirë se ai. Gjithashtu, asnjë grua të mos tallet me gra të tjera, se këto mund të jenë më të mira se ajo. Mos e nënçmoni dhe mos e qesëndisni njëri tjetrin me nofka (të këqija)! Sa e shëmtuar është të thirresh me emër të keq pas (pranimit të) besimit! Ata që nuk pendohen, janë vërtet keqbërës. O ju që keni besuar! Mënjanoni shumë dyshime, se, vërtet, disa dyshime janë gjynah. Mos e spiunoni dhe mos e përgojoni njëri-tjetrin! Mos vallë dëshiron ndokush prej jush të hajë mishin e vëllait të vet të vdekur?! Sigurisht që ju do ta urrenit këtë! Kijeni frikë Allahun! Me të vërtetë, Allahu është Pranues i pendimit dhe Mëshirëplotë.” (Huxhurat, 11-12)
Ajetet e lartëpërmendura na përkujtojnë dy sende shumë me rëndësi. Njëra është se këto ajete flasin për muslimanët, dhe e dyta se, muslimanët duhet të kenë kujdes në definimin e tjetrit, gjegjësisht dhënien e lajmit se kush është ai tjetri, ose cilat janë mendimet, planet, idetë dhe punët e tij. Prandaj Allahu i Lartësuar porosit që, një burrë ose grua mos të tallen me njëri tjetrin, të mos e përbuzin njëri tjetrin, të mos e shtopis mashkulli ose femra njëri tjetrin; që mos ta nënçmojnë e as ta qesëndisin njëri tjetrin me nofka, e ta fyejnë me epitete; të largojnë dyshimet, hamendjet e shumta; të mos spiunojnë, mos të hetojnë njëri tjëtrin, mos të përgjojnë njëri tjetrin; mos të përgojojnë njëri tjetrin, mos të flasin prapa krahëve, mos ta lejojnë veten të flasin keq për njëri-tjetrin prapa shpine. Këto shprehje kuranore më tepër flasin për gojën (lajmëtarin-definuesin) se sa për vet lajmin. Pasi lajmi/informata e gabuar, me qëllim ose pa qëllim, dhe që nuk është e vërtetuar, po që jepet për një person, lajmëtarin e krahason tishtueshëm me një njëri që dëshiron të hajë mishin e vëllaut të vet të vdekur.
Të japish një lajm për tjetrin do të thotë ta definosh tjetrin. Ndërkaq ta definosh tjetrin, në fakt nuk është një definim vetëm për tjetrin. Definimi është një argument që tregon se kush është definuesi. Kështu shpaloset bagazhi i brendshëm i definuesit, gjegjësisht, i lajmëtarit. Ai kështu kuptohet se është i sinqertë, i drejtë, apo është ndonjë mashtrues, gënjeshtar, ngatërestar etj.. Pra lajmi (fjala) më tepër fletë për lajmëtarin (thënësin), se sa për vet lajmin.
